Historia browarów w Tenczynku


Wczorajszego dnia całą Polskę obiegła wiadomość o kolejnym browarze zakupionym przez pana Marka Jakubiaka - właściciela grupy Browary Regionalne Jakubiak. Po browarach w Ciechanowie, Lwówku Śląskim oraz Bojanowie do grona BRJ dołączył Browar Tenczynek zakupiony za ponad 3 mln zł. Budynki browaru położone są w małej miejscowości w województwie małopolskim leżącej niedaleko Krzeszowic, pomiędzy Krakowem a Katowicami.  Marek Jakubiak obiecuje, że produkcja piwa powinna ruszyć w ciągu roku, dzięki inwestycjom  opiewającym na 10-12 mln. zł. 

Postanowiłem zebrać wszelką wiedzę dostępną w internecie opowiadającą o historii browaru. Istnieje kilka stron opisujących dzieje zabudowań browarnych, jednak całość historii jest niespójna i nie do końca wyjaśniona.

Poniższa historia to zlepek wypowiedzi znalezionych na stronach oraz forach internetowych.

Historia browaru w Tenczynku trudna jest do jednoznacznego ustalenia. Wiadomo, że już na początku XVII w. w Tenczynku istniał młyn oraz browar plebański, będący częścią folwarku. Po najeździe Szwedów, kiedy w 1655 roku po raz pierwszy spłonął Zamek Tenczyn a także istniejący browar, w latach 1655 - 1657 zbudowano w Tenczynku browar pański, gorzelnię oraz nowy młyn i folwark wraz z modrzewiowym dworem zwanym później Dworem Sobieskiego. Jak głosi historia król Jan III Sobieski zatrzymał się tutaj wracając spod Wiednia i kosztował tenczyńskich rarytasów. Fakt ten upamiętnia kamienna tablica na budynku ufundowana w 1933 roku przez mieszkańców ziemi chrzanowskiej w rocznicę 250-lecia pobytu w tym miejscu króla.  

W roku 1720 nastąpił pożar wsi wraz z budynkami gospodarczo-produkcyjnymi browaru. Również w tym roku założono browar na terenie folwarku w Tenczynku, ale pod koniec XVIII wieku podupadł w niemocy. W połowie XIX wieku był już właściwie w ruinie. Faktycznie więc obecnie zachowany browar został założony od podstaw. 
Do 1857 roku działał w Tenczynku browar Juliana Pagaczewskiego, powstały przed 1850 rokiem. Nieznana jest lokalizacja browaru. Wiadomo jedynie, że warzono w nim piwo angielskie, porter, marcowe czarne, marcowe białe, bawarskie i zwyczajne. Sprzedawane one były w piwiarni, (czyli w punkcie sprzedaży piwa) w Sukiennicach w cenie: porter  1 złp. za butelkę i 15 gr. za pół butelki; porter 21 gr. za butelkę, marcowe czarne 10 gr., marcowe białe 5 gr., bawarskie 8 gr. i zwyczajne beczkowe po 4 gr. za kwartę. Browar w Tenczynku dostępny był do wydzierżawienia od 1 lipca 1852 roku. Jednak właściwie nie ma pewnych danych, co do tego, że Pagaczewski był dzierżawcą / właścicielem browaru w Tenczynku w latach 1850 – 52. Na fakt ten wskazuje sprzedaż portera i innych piw w piwiarni w Sukiennicach. Nie ma jednak pewności, że porter warzono w Tenczynku. W 1853 roku można mieć tę pewność – w listopadzie 1853 roku ukazał sie inserat informujący o sprzedaży portera z browaru J. Pagaczewskiego w Tenczynku. Jak sam pisał – był to pierwszy zakład w Galicji produkujący portera. Zamówienia składać można było w browarze lub w handlu Jana Korneckiego, w Sukiennicach, pod nr 21 i 22. Za okseft zapłacić trzeba było 65 złr. M. k. ; pół oseft 33 złr. M. k.; garniec bez baryłki 1 złr, 5 kr.; butelka 13 kr . (Okseft - dawna miara objętości cieczy, często stosowana w winiarstwie i piwowarstwie; inaczej "wielka beczka". Okseft pruski równy był 206 litrom, miara ta w innych krajach, zależnie od czasu równa bywała od około 200 do ponad 400 litrów)
W 1854 roku Julian Pagaczewski pisał: Powróciwszy z Anglii miałem honor w roku zeszłym polecić się (…) z moją fabryką porteru angielskiego (…) i jakto znawcy ocenili, porter mej fabryki odpowiedział oczekiwaniom i zniweczył dotychczasowy przesąd śmieszny i zgubny, jakoby tylko w Anglii porter mógł być wyrabianym, teraz mam honor polecić się z wyrobem porteru angielskiego koszowego wybornego, w niczem w Anglii wyrabianemu równie nie ustępującemu (…).
W 1855 roku w Krakowie rywalizowały z piwem tenczyńskim piwa regensburgskie, monachijskie, czeskie, wiedeńskie i jenneńskie. Pagaczewski wprowadził dwuletniego  portera do sprzedaży - Extra Double Brown Stout sprzedawany był w Sukiennicach i na Piasku. W 1856 roku browar tenczyński był ponownie wystawiony do dzierżawy. Dalsze losy pierwszego w Galicji browaru, w którym warzono porter nie są znane. Należy przypuszczać, że został rozebrany po 1857 roku, a Pagaczewski przeniósł produkcję piwa do Krakowa, do domu zwanego później "pod Maszyną".
 
Według niektórych danych w roku 1857 hr. Adam Potocki z pobliskich Krzeszowic wybudował na terenie folwarku obszerny browar i gorzelnię, według innych inwestycja w browar polegała na: 
modernizacji istniejącego już browaru, który otrzymał wówczas maszynę parową i nowoczesne - jak na ówczesne czasy - urządzenia. W okresie wcześniejszym był to klasyczny browar ziemiański, zaopatrujący około 100 karczm na terenie należącym do Potockich, jak i położonych w najbliższej okolicy (m.in. Rudno, Krzeszowice, Morawica, Nowa Góra, Brzoskwinia). W latach 40-tych XIX wieku około 5% produkcji sprzedawane było także do Krakowa. Modernizacja była jedną z wielu inwestycji gospodarczych przeprowadzonych w owych czasie przez hrabiego Adama Potockiego - energicznego ziemianina działającego na terenie Wielkiego Księstwa Krakowskiego. Zakład był samowystarczalny. Płody rolne dostarczano do niego z okolicznych gospodarstw rolnych i majątków ziemskich. Poza produkcją piwa zajmowano się w nim również gorzelnictwem. 
Po Potockich browar stał się własnością Leszka Prus Wiśniowskiego, który odkupił zakłady od Radziszewskiego i spółki w 1896 roku. 
W rękach założonej przez niego spółki browar był mniej więcej do czasów I wojny światowej. Na przełomie XIX i XX wieku piwo tenczyńskie stało się popularne i cenione. Sprzedawano je w Koszycach, a także w Wiedniu i Budapeszcie. Zdobywało nagrody na konkursach piwowarskich w różnych zakątkach Austro-Węgier (m.in. w Pilznie w 1904 roku).
W okresie międzywojennym browar należał do Polskiego Towarzystwa Handlowego. Do II wojny światowej pozostawał w dzierżawie. W 1934 roku, lokalny przedsiębiorca, Feliks Grabowski, złożył ofertę na dzierżawę browaru i w wyniku tego część majątku wydzierżawiono a część odsprzedano Grabowskiemu. W 1939 roku zakończyła się dzierżawa F. Grabowskiego. W trakcie wojny budynki browaru używane były w przemyśle spożywczym.
W 1945 roku wycofujące się wojska niemieckie zniszczyły linię produkcyjną browaru. Po II wojnie światowej został on odbudowany, nie wznowiono jednak produkcji piwa. Uruchomiono w nim przetwórnię owoców i warzyw, a także wytwórnię miodów pitnych i win owocowych. Stan taki trwał do końca PRL.

W latach 90-tych XX wieku po prywatyzacji właścicielem browaru został przedsiębiorca Tomasz Ożóg. Początek XXI wieku był podobno bardzo dobry dla zakładu i marki Tenczynek. 70 % produkcji trafiało za granicę, firma zajmowała 13 miejsce w rankingu eksporterów żywności w Polsce. Niektórzy zarzucali jednak właścicielowi, że zaniedbywał ZPOW. W 2008 roku kolejnym właścicielem został Marek Jutkiewicz związany wcześniej z firmą Hoop. Kontrolowana przez niego spółka Gardenau przeprowadziła niezbędne modernizacje i remonty w zakładzie. Ruszyły działania marketingowe mające promować produkty z Tenczynka. Trafiły one do wielu sieci sklepów ogólnopolskich.
Na przełomie 2010 i 2011 roku ZPOW w Tenczynku znalazł się w nowych rekach. Kupiła go firma Makarony Polskie. Jak się okazało nie była ona jednak zainteresowana produkcją, a jedynie marką. W 2011 roku wstrzymano w zakładzie produkcję, a maszyny wywieziono.

W browarze tenczyńskim istniał ciekawy system pozyskiwania wody. Pochodzić ona miała z pobliskiego wzgórza Buczyna, w którym wydrążono w tym celu sztolnie. Korytarze te miały podwójną funkcję. Z jednej strony dostarczały do zakładu wodę (był system wodociągów łączący górę z browarem), a z drugiej pełniły funkcje lodówki i leżakowni.
 Bibliografia:

Cytowane teksty pochodzą ze stron: browar.biz oraz tenczynek.pl, zdjęcia etykiet pochodzą ze strony http://www.zsir.ia.polsl.pl/hosil/Tenczynek.htm.

Osobom bardziej zainteresowanym historią browaru w Tenczynku polecam publikację K. Zamorski, Folwark i wieś. Gospodarka dworska i społeczność chłopska Tenczynka w latach 1705-1845, Wrocław 1987 opisującą historię browaru do 1845 roku. Warto również zajrzeć na stronę: https://www.facebook.com/Browar Tenczynek, gdzie opisywane są wybrane ciekawe fragmenty z historii browaru, http://www.nsik.com.pl/, gdzie można przeczytać wspomnienia o browarze oraz na stronę: https://www.facebook.com/Tenczynek Browar Parowy, gdzie można obejrzeć fotografie butelek używanych w tenczyńskim browarze.
Copyright © Piwna Zwrotnica - blog piwny. Designed by OddThemes